Tahoratni “bismilloh” bilan boshlash mumkin emasmi?

Ibn Mas’ud Kosoniy “Badoi” da: “Tahorat qiluvchidan talab qilinadigan narsa poklik. “Bismilloh” ni aytishning bunga daxli yo‘q. Sababi suv pok yaratilgan. Suvning poklashi banda amaliga bog‘liq emas”, – degan. Bu bilan tahoratni “bismillah” bilan boshlash shart emas, balki fazilatdir, deyilmoqchi.

Abu Hurayra roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan rivoyat qiladi: “Tahorati yo‘q kishi uchun namoz yo‘q. Alloh taoloning ismini zikr qilmagan kishi uchun tahorat yo‘q” (Abu Dovud, Termiziy, Ibn Moja, Ahmad, Hokim, Doraqutniy, Tabaroniy “Kabiyr”da rivoyat qilgan).

Ushbu hadisni ulamolar ikki xil talqin qilishgan. Ba’zilar: “Hadisga ko‘ra, “bismilloh” ni aytmagan kishining tahorati durust bo‘lmaydi”, – deyishsa, boshqa toifalar: “Bu yerdagi inkor komillikni inkor qilishdir. “Bismillah”ni aytmagan bandaning tahorati mukammal bo‘lmaydi, savobni to‘liq ololmaydi”, – deyishgan.

Ahli zohirlar, xususan imom Ahmad ibn Hanbalga ko‘ra, “bismillah” aytmasa, tahorat durust bo‘lmaydi. Ba’zilar buni mustahab, deyishgan. Ishoq aytadi: “Agar “bismilloh”ni atayin tark qilsa, tahoratini qaytadan qiladi. Agar esidan chiqib qolsa, uning tahorati joizdir”. Valiyyulloh Dehlaviy “Hujjatullohil balig‘o” kitobida: “Ushbu hadis tahoratda “bismilloh” aytish rukn yoki shartligiga yetarli dalildir. Balki u tahoratning komil bo‘lmasligini anglatishi ham mumkin. Lekin men bu ta’vilga qo‘shilmayman. Chunki u ancha uzoq ta’vildir”, degan. Imom Molik: “Tahoratda “bismilloh” deyish farz. Agar unutsa, qalb bilan “bismilloh” deyish til bilan aytish o‘rniga o‘tadi”, – degan.

Hasan Basriy, Ishoq ibn Rohvayh va ahli zohirlar tahoratda “bismilloh” aytish vojibligini aytishgan. Hanafiy, shofe’iy va molikiylar uni sunnat, deyishgan. Bunga ular bir necha rivoyatlarni dalil qilib keltirishadi. Ana o‘sha rivoyatlarning eng kuchlisi shuki, Usmon va Ali roziyallohu anhumolar tomonidan Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning tahorat qilishlari haqida keltirilgan rivoyatlarda “bismilloh” zikr qilinmagan. Agar tahoratdan oldin ushbu kalimani aytish shart bo‘lganida, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam uni aytgan va sahobalar ham “bismillah”ni qoldirmasdan o‘z rivoyatlarida zikr qilgan bo‘lar edilar.

Oysha roziyallohu anho rivoyat qiladi: “Rasululloh sollallohu alayhi va sallam tahorat qilmoqchi bo‘lsalar, “bismilloh” der edilar” (Doraqutniy “Sunan”da rivoyat qilgan).

U zotning odatlari shunday edi. Har bir ibodatdan oldin Alloh taolo ismini zikr qilar edilar.

Abu Hurayra roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan rivoyat qiladi: “Allohning nomini zikr qilmagan tahorat olmabdi. Tahorat olmagan namoz o‘qimabdi. Meni yaxshi ko‘rmagan menga imon keltirmabdi. Ansorlarni yaxshi ko‘rmagan meni (ham) yaxshi ko‘rmabdi” (Doraqutniy “Sunan”da rivoyat qilgan).

Ibn Umar roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan rivoyat qiladi: “Kim tahorat qilib, tahoratida Allohning ismini zikr qilsa, (o‘sha tahorati butun) badani uchun poklik bo‘ladi. Kimki tahorat qilib, unda Allohning ismini zikr qilmasa, (faqat o‘sha yuvgan) a’zolari uchun poklik bo‘ladi” (Doraqutniy “Sunan”da rivoyat qilgan).

Yana Abu Hurayra roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan rivoyat qiladi: “Kimki tahorat qilib, Alloh ismini zikr qilsa, uning butun jasadi poklanadi. Agar tahorat paytida Alloh ismini zikr qilmasa, faqat tahorat o‘rnigina (ya’ni, tahoratda yuvilgan a’zolargina) poklanadi” (Doraqutniy “Sunan” da rivoyat qilgan. Hadis sanadi zaif). Ushbu hadis tahoratda “bismilloh” deyish sunnat, deganlarning fikrini tasdiqlovchi hujjatdir.

Kim tahorat avvalida “bismilloh”, desa, uning butun badani, tahoratda yuvmagan a’zolari ham poklanadi. Agar “bismilloh” ni zikr qilmasa, faqat tahoratda yuvgan a’zolarigina poklanadi. Bu ham “bismilloh” aytilmay qilingan tahorat to‘g‘ri bo‘lishi, ammo mukammal bo‘lmay qolishini anglatadi.

Abdulloh ibn Mas’ud roziyallohu anhu rivoyat qiladi: “Men Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning: “Agar sizlardan biron kishi tahorat qilsa, Allohning ismini zikr qilsin. Shunda (tahorat) uning butun badanini poklaydi. Agar tahoratida Allohning ismini zikr qilmasa, badanining faqat suv tekkan joyigina poklanadi. Agar tahoratdan forig‘ bo‘lsa, “Laa ilaaha illallohu va anna Muhammadan ’abduhu va Rasuluhu”, – deb shahodat keltirsin. Agar shunday desa, unga osmon eshiklari ochiladi”, – deb aytganlarini eshitganman” (Doraqutniy “Sunan”da rivoyat qilgan).

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Ey Abu Hurayra, agar tahorat qilsang, “bismillaah val-hamdu lillaah”, – deb aytgin. Shunda amallaringni yozib turuvchi farishtalar tahorating singunicha senga yaxshilik (ajr-savob) yozishdan to‘xtamaydi”, – dedilar” (Tabaroniy “Mu’jam”da rivoyat qilgan. Haysamiy rivoyat sanadini hasan, degan).

Tahoratni “bismilloh” deb boshlash shart emas, ammo mazkur ibodatni Allohning ismi bilan boshlash afzal. Ushbu rivoyatda aytilishicha, kim tahoratni “bismillaahi val-hamdu lillaah” deb boshlasa, banda amallarini nomai a’moliga yozib turuvchi farishtalar banda tahorati singunicha uning haqqiga yaxshilik, mukofot va savoblar yozib turar ekan. Bu xushxabar har birimizni tahoratni “bismilloh” bilan boshlashga undashi lozim.

“Bismilloh” ni tahorat avvalida aytish kerak. Agar ba’zi a’zolarni yuvgandan so‘ng eslab, keyin aytsa, sunnatni bajarmagan sanaladi . Ammo tahorat boshida unutsa, eslagan chog‘ida aytib qo‘yaverish kerak. Tahorat qilib bo‘lguncha aytishga ulgursa bas, shunda tahorati “bismilloh” dan holi bo‘lmaydi .

“Bismilloh” kalimasi istinjodan oldin yoki keyin aytilishi borasida ixtilof qilingan. Ba’zilar: “U istinjodan avval aytiladi. Sababi istinjo tahoratni ochuvchi sunnatdir”, – desa, yana ba’zi toifa ulamolar: “Istinjodan so‘ng aytiladi. Chunki istinjoda avrat ochiladi. Hurmat yuzasidan bunday holatda Alloh nomi tilga olinmaydi”, – deyishgan. Aslida ikkala fikr ham to‘g‘ri. Faqat istinjodan oldingi “bismilloh”ni hojatxonada emas, balki tashqarida aytib olinsa, yaxshi bo‘ladi. Istinjodan so‘ng qo‘llarni yuvayotganda ham yana bir bor Alloh nomi zikr qilinsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi.

Muallif: Odilxon qori Yunusxon o‘g‘li.
Manba: O‘zbekiston musulmonlar idorasi.